Parimet Ndërkombëtarë për Zbatimin e të Drejtave të Njeriut për Përgjimin e Komunikimeve

 Translation by Luan Ibraj, Editor of Albanian edition of Oneworldsee.org.

Versioni përfundimtar 10 korrik 2013

Përderisa teknologjitë të cilat lehtësojnë përgjimin e shtetit në përparësitë e komunikimeve, shtetet po dështojnë të sigurojnë që ligjet dhe rregulloret që lidhen me përgjimin e komunikimeve t’u binden të drejtave ndërkombëtare të njeriut dhe të mbrojnë të drejtat në privatësi dhe liri të shprehjes ashtu si duhet. Ky dokument tenton të sqarojë se si ligji ndërkombëtar i të drejtave të njeriut zbatohet në mjedisin e tanishëm digjital, veçanërisht nga pikëpamja e shtimit dhe ndryshimit të teknologjive dhe teknikave të përgjimit. Këto parime mund t’i ofrojnë grupeve të shoqërisë civile, industrisë, shteteve dhe të tjerëve një kornizë për të vlerësuar nëse ligjet e tanishme apo të propozuara të përgjimit si dhe praktikat janë në përputhje me të drejtat e njeriut.

Këto parime janë rezultat i një konsultimi global me grupet e shoqërisë civile, industrinë dhe ekspertët ndërkombëtarë në ligjet e përgjimit të komunikimeve, politikat dhe teknologjinë.

Preambula

Privatësia është një e drejtë themelore e njeriut dhe është qendrore në mbajtjen e shoqërive demokratike. Ajo është qenësore për dinjitetin njerëzor dhe përforcon të drejtat tjera, siç është liria e shprehjes dhe informimit, dhe liria e shoqërimit, si dhe njihet në ligjin ndërkombëtar të drejtave të njeriut.1 Veprimtaritë të cilat kufizojnë privatësinë, përfshirë përgjimin e komunikimeve, mund të arsyetohen vetëm kur ato janë të parashkruara me ligj, ato janë të domosdoshme për të arritur një qëllim legjitim dhe janë të përpjesshme me qëllimin e ndjekur.2

Para miratimit publik të internetit, parimet e themeluara mirë ligjore dhe ngarkesat logjistike të pandashme në mbikëqyrjen e komunikimeve krijuan kufizime për përgjimet shtetërore të komunikimeve. Në dekadat e fundit, këto pengesa logjistike janë shtuar dhe zbatimi i parimeve ligjore në kontekste të teknologjive të reja është bërë i paqartë. Shpërthimi i përmbajtjeve dhe informatave digjitale komunikuese për komunikimet apo “meta të dhënat” – informata për komunikimet e një individi apo shfrytëzimi i pajisjeve elektronike – çmimi në rënie i deponimit dhe nxjerrja e vargjeve të mëdha të dhënave, si dhe ofrimi i të përmbajtjeve personale nëpërmjet ofruesve të tretë të shërbimeve e bën përgjimin e shtetit të mundshëm në një shkallë të paprecedent.3 Në ndërkohë, konceptualizimet e ligjit ekzistues të të drejtave të njeriut nuk janë mbajtur në një vijë me aftësitë moderne dhe në ndryshim të përgjimeve të komunikimeve nga shteti, mundësitë e shtetit për të kombinuar dhe organizuar informatat e marra nga teknikat e ndryshme të përgjimit, apo ndjeshmëria e shtuar e informatave në dispozicion për t’iu qasur.

Frekuenca me të cilën shtetet po kërkojnë qasje si në përmbajtjet e komunikimeve ashtu edhe në meta të dhënat e komunikimeve është duke u rritur në mënyrë dramatike, pa shqyrtim adekuat.4 Kur iu qaset dhe analizohen, meta të dhënat e komunikimeve mund të krijojnë një profil të jetës së një individi, përfshirë gjendjet mjekësore, pikëpamjet politike dhe fetare, shoqërimet, ndërveprimet dhe interesat, duke zbuluar aq shumë hollësi sa që, apo edhe më tepër hollësi, atëherë kjo do të ishte e dukshme nga përmbajtja e komunikimeve.5 Përkundër faktit se potenciali i madh për ndërhyrje në jetën e një individi dhe efektit armiqësor ndaj shoqërimeve politike apo shoqërimeve tjera, instrumentet legjislative dhe të politikave shpesh u ofrojnë meta të dhënave të komunikimeve një nivel më të ulët të mbrojtjes dhe nuk vendosin kufizime të mjaftueshme se si ato rrjedhimisht mund të shfrytëzohen nga agjencitë, përfshirë edhe se si nxirren, ndahen dhe ruhen të dhënat.

Në mënyrë që Shtetet në fakt t’i plotësojnë obligimet e tyre ndërkombëtare për të drejtat e njeriut në lidhje me përgjimin e komunikimeve, ato duhet të pajtohen me parimet e vendosura më poshtë. Këto parime zbatohen për përgjimin e vet qytetarëve të shtetit dhe të kryera në territorin e tij, si dhe përgjimin e tij ndaj të tjerëve jashtë territorit. Parimet po ashtu zbatohen pa marrë parasysh nga qëllimi i përgjimit – zbatim ligji, siguri kombëtare apo çfarëdo qëllimi tjetër rregullator. Ato po ashtu zbatohen si për obligimin e shtetit për të respektuar dhe përmbushur të drejtat individuale, ashtu edhe për obligimin për të mbrojtur të drejtat e individëve nga shpërdorimi prej akterëve jo-shtet, përfshirë entitetet korporata.6 Sektori mban përgjegjësi të njëjtë për respektimin e të drejtave të njeriut, veçanërisht kur kihet parasysh roli kryesor që ai luan në dizajnimin, zhvillimin dhe shpërndarjen e teknologjive; mundësimin dhe krijimin e komunikimeve; dhe – kur kërkohet – bashkëpunimin me veprimtaritë e përgjimit të shtetit. Sido që të jetë, fushëveprimi i Parimeve të tanishme është i kufizuar në obligimet e shtetit.

Teknologjia në ndryshim dhe definicionet

“Përgjimi i komunikimeve” në mjedisin modern përmbledh mbikëqyrjen, vëzhgimin, mbledhjen, analizimin, shfrytëzimin, ruajtjen dhe mbajtjen e informatave, ndërhyrjen apo qasjen në informata që përfshijnë, pasqyrojnë, ose dalin apo janë për komunikimet e një personi në të kaluarën, të tanishmen dhe të ardhmen. “Komunikimet” përfshijnë veprimtaritë, ndërveprimet dhe transaksionet e transmetuara nëpërmjet mediumeve elektronike, siç janë përmbajtja e komunikimeve, identitetet e palëve në komunikim, përmbajtja e komunikimeve, informatat e gjurmimit të vendndodhjes përshirë adresën e IP-së, kohën dhe kohëzgjatjen e komunikimeve dhe identifikuesit e pajisjeve komunikuese të shfrytëzuara në komunikime.

Tradicionalisht, pushtimi i përgjimit të komunikimeve është vlerësuar në bazë të kategorive artificiale dhe formaliste. Kornizat ekzistuese ligjore bëjnë dallim në mes të “përmbajtjes” dhe “jo-përmbajtjes”, “informatave të abonuesit” apo “meta të dhënave”, të dhënave të deponuara apo të dhënave transit, të dhëna që duhet të mbahen në shtëpi apo nën posedimin e një ofruesi të tretë të shërbimeve.7 Megjithatë, dallimet nuk janë më të përshtatshme për matjen e shkallës së ndërhyrjes që përgjimi i komunikimeve bën në jetët private dhe shoqërimet e individëve. Përderisa për kohë të gjatë ka ekzistuar një pajtim se përmbajtja e komunikimeve meriton mbrojtje domethënëse në ligj, për shkak të mundësisë së saj për të zbuluar informata të ndjeshme, tani është e qartë se informatat e tjera që dalin nga komunikimet – meta të dhënat dhe format tjera e të dhënave jo-përmbajtje – mund të zbulojnë edhe më tepër për një individ sesa vet përmbajtja, dhe rrjedhimisht meriton mbrojtje të barabartë. Sot, secila nga këto lloje të informatave, veçmas apo kolektivisht të analizuara, mund të zbulojnë identitetin, sjelljet, shoqërimet, gjendjet fizike apo mjekësore, racën, ngjyrën, orientimin seksual, origjinat kombëtare apo pikëpamjet e një personi; apo mundësojnë hartëzimin e vendndodhjes së personit, lëvizjet apo ndërveprimet gjatë kohës,8 apo të të gjithë njerëzve në një vendndodhje të caktuar, përfshirë edhe rreth një demonstrate publike apo ngjarje tjetër politike. Si rrjedhojë, të gjitha informatat të cilat përfshijnë, pasqyrojnë, dalin nga apo janë për komunikimet e personit dhe të cilat nuk janë të gatshme në dispozicion dhe lehtë të qasshme për publikun e përgjithshëm, duhet të konsiderohen si “informata të mbrojtura”, dhe rrjedhimisht duhet t’u jepet mbrojtja më e madhe në ligj.

Gjatë vlerësimit të ndërhyrjes së përgjimeve të komunikimeve të shtetit, është e domosdoshme të merren parasysh si potenciali i përgjimit për të zbuluar informata të mbrojtura, ashtu edhe qëllimi për të cilin informacioni kërkohet nga shteti. Përgjimi i komunikimeve i cili me gjasë do të sjellë një person në rrezik të hetimit, diskriminimit apo shkeljes së të drejtave të njeriut do të përbëjë një cenim të rëndë në të drejtën e një individi në privatësi dhe do të minojë gëzimin e të drejtave tjera themelore, përfshirë të drejtën në liri të shprehjes, shoqërim dhe pjesëmarrje politike. Një përcaktim si i karakterit ashtu edhe shfrytëzimit të mundshëm të informatave të kërkuara rrjedhimisht do të jetë i domosdoshëm në secilin rast specifik.

Me rastin e miratimit të një teknike të re të përgjimit të komunikimeve apo zgjerimit të fushëveprimit të një teknike ekzistuese, shteti duhet të konstatojë nëse informata e cila me gjasë mund të sigurohet bie përbrenda kufirit të “informatave të mbrojtura” para se ta kërkojë atë, dhe duhet t’i nënshtrohet shqyrtimit të gjyqësorit apo ndonjë mekanizmi tjetër demokratik të mbikëqyrjes. Kur merret parasysh nëse informatat e marra nëpërmjet përgjimit të komunikimeve shkon në nivelin e “informatave të mbrojtura”, forma si dhe fushëveprimi e kohëzgjatja përgjimit janë faktorë relevantë. Për shkak se mbikëqyrja depërtuese apo sistematike ka mundësi të zbulojë informata private fare në skaj të pjesëve të saj përbërëse, ajo mund të ngritë përgjimin e informatave të pambrojtura në nivelin e ndërhyrjes e cila kërkon mbrojtje të fuqishme.9

Përcaktimi nëse shteti mund të kryejë përgjim të komunikimeve i cili mund të bie ndesh me informata të mbrojtura duhet të jetë në pajtim me parimet vijuese.

Parimet

Ligjshmëria

Çfarëdo kufizimi ndaj të drejtës në privatësi duhet të parashkruhet me ligj. Shteti nuk duhet të miratojë apo zbatojë një masë e cila bie ndesh me të drejtën në privatësi në mungesë të akti legjislativ në dispozicion publik, i cili plotëson standardet e qartësisë dhe saktësisë që mjafton të sigurojë se individët të kanë një paralajmërim paraprak dhe mund të parashohin zbatimin e tij. Duke marrë parasysh shkallën e ndryshimeve teknologjike, ligjet të cilat kufizojnë të drejtën në privatësi duhet të jenë subjekt i rishikimit periodik me anë të procesit pjesëmarrës legjislativ apo rregullator.

Qëllimi legjitim

Ligjet duhet të lejojnë vetëm përgjimet e komunikimeve nga autoritetet e specifikuara të shtetit për të arritur një qëllim legjitim i cili përkon me një interes kryesisht të rëndësishëm ligjor i cili është i domosdoshëm në një shoqëri demokratike. Çfarëdo mase nuk duhet të zbatohet në një mënyrë e cila diskriminon në baza të racës, ngjyrës, gjuhës, fesë, mendimit publik apo tjetër, prejardhjes kombëtare apo shoqërore, pronës, lindjes apo statusi tjetër.

Domosdoshmëria

Ligjet të cilat lejojnë përgjimin e komunikimeve nga shteti duhet të kufizojnë përgjimin në atë që është rreptësishtë dhe demonstrativisht e domosdoshme për të arritur një qëllim legjitim. Përgjimet e komunikimeve duhet të kryhen vetëm atëherë kur është vetëm mjet i arritjes së një qëllimi legjitim, apo në rastet kur ka mjete të shumëfishta, ai është mjeti i cili ka më së paku gjasa të cenojë të drejtat e njeriut. Barra e krijimit të arsyetimit, si në proceset gjyqësore ashtu edhe në ato legjislative, bie mbi shtetin.

Përshtatshmëria

Çfarëdo instance e përgjimit të komunikimeve e autorizuar me ligj duhet të jetë e përshtatshme për të përmbushur qëllimin legjitim specifik të identifikuar.

Përpjesëtueshmëria

Përgjimi i komunikimeve duhet të shihet si një akt jashtëzakonisht ndërhyrës i cili bie ndesh me të drejtat në privatësi dhe liri të mendimit e shprehjes, i cili kërcënon themelet e një shoqërie demokratike. Vendimet për përgjimet e komunikimeve duhet të merren duke peshuar përfitimin e kërkuar kundrejt dëmit i cili do t’i shkaktohej të drejtave të individit dhe interesave tjera konkurruese dhe duhet të përfshijnë marrjen parasysh të ndjeshmërisë së informatave dhe ashpërsinë e cenimit në të drejtën e privatësisë.

Në mënyrë të veçantë, kjo urdhëron që, nëse një shtet kërkon qasje apo shfrytëzim të informatave të mbrojtura të siguruara nëpërmjet përgjimit të komunikimeve në kontekst të një hetimi kriminal, ai duhet të themelojë autoritetin kompetent, të pavarur dhe të paanshëm gjyqësor që:

1. ekziston një shkallë e lartë e mundësisë se një krim i rëndë është apo do të kryhet;
2. dëshmia e një krimi të tillë duhet të sigurohet duke iu qasur informatës së mbrojtur të kërkuar;
3. teknikat tjera më pak ndërhyrëse hetuese janë shterur;
4. informatat e qasura do të kufizohen në ato që janë mjaft relevante për krimin e supozuar dhe çfarëdo informatash shtesë të mbledhura do të shkatërrohen si duhet apo të kthehen; dhe
5. informatave iu qaset vetëm nga autoriteti specifik dhe shfrytëzohen për qëllimin për të cilin është dhënë autorizimi.

Nëse shteti kërkon qasje në informata të mbrojtura nëpërmjet përgjimit të komunikimeve për një qëllim i cili nuk do të vendos një person në rrezik ndaj ndjekjes penale, hetimit, diskriminimit apo cenimit të drejtave të njeriut, shteti duhet të krijojë një autoritet të pavarur, të paanshëm dhe kompetent:

1. teknikat tjera më pak ndërhyrëse në dispozicion janë marrë parasysh;
2. informatat e qasura do të kufizohen në ato që janë mjaft relevante dhe çfarëdo informatash shtesë të mbledhura do të shkatërrohen si duhet apo të kthehen tek individi i prekur;
3. informatave iu qaset vetëm nga autoriteti specifik dhe shfrytëzohen për qëllimin për të cilin është dhënë autorizimi.

Autoriteti Kompetent

Gjyqësor Vendimet e lidhura me përgjimet e komunikimeve duhet të merren nga autoriteti kompetent gjyqësor i cili është i paanshëm dhe i pavarur.  Autoriteti duhet të jetë (1) i veçantë nga autoritetet të cilat bëjnë përgjimin e komunikimeve, (2) i familjarizuar me çështjet e ndërlidhura dhe kompetent për të marrë vendime gjyqësore për ligjshmërinë e përgjimit të komunikimeve, teknologjitë e shfrytëzuara dhe të drejtat e njeriut, dhe (3) të ketë burime adekuate në ushtrimin e funksioneve të cilat u janë përcaktuar.

Procesi i duhur

Procesi i duhur kërkon që shtetet të respektojnë dhe garantojnë të drejtat e njeriut të individëve duke siguruar që procedurat e ligjshme të cilat qeverisin çfarëdo ndërhyrje me të drejtat e njeriut të janë të radhitura në ligj, të ushtrohen qëndrueshëm dhe të janë në dispozicion të publikut të përgjithshëm. Në mënyrë të veçantë, në përcaktimin e të drejtave të tij apo saj njerëzore, secili ka të drejtë në një dëgjim të ndershëm dhe publik brenda një kohe të arsyeshme nga një gjykatë e pavarur, kompetente dhe e paanshme e themeluar me ligj,¹  përveç në rastet të emergjencës atëherë kur ka rrezik të pashmangshëm për jetën e njeriut. Në raste të tilla, duhet të kërkohet autorizim retroaktiv përbrenda një periudhe kohore mjaft praktike. Rreziku i thjeshtë i ‘fluturimit’ apo shkatërrimit të dëshmive asnjëherë nuk duhet të konsiderohet si i mjaftueshëm për të arsyetuar autorizimin retroaktiv. 

Paralajmërimi i përdoruesit

Individët duhet të njoftohen për një vendim i cili autorizon përgjimin e komunikimeve me kohë të mjaftueshme dhe informata për t’u mundësuar atyre të apelojnë vendimin, dhe duhet të kanë qasje në materialet e paraqitura në mbështetje të paraqitjes për autorizim. Vonesa në paralajmërim arsyetohet vetëm nën rrethanat vijuese:

1. Paralajmërimi do të rrezikonte seriozisht qëllimin për të cilin përgjimi është autorizuar, apo ekziston rrezik i pashmangshëm për jetën e njeriut; ose
2. Autorizimi për të vonuar paralajmërimin lëshohet nga autoriteti kompetent gjyqësor në kohën që autorizimi për përgjim jepet; dhe
3. Individi i prekur paralajmërohet posa rreziku largohet apo brenda një periudhe kohore mjaft të arsyeshme, cilado qoftë më herët, dhe në çfarëdo rasti deri në kohën që përgjimi i komunikimeve të ketë përfunduar. Detyrimi për të dhënë paralajmërim qëndron me shtetin, por në rast se shteti dështon të bëjë paralajmërim, ofruesit e shërbimit të komunikimeve duhet të janë të lirë të lajmërojnë individët për përgjimin e komunikimeve, në baza vullnetare, apo pas kërkesës.

Transparenca

Shtetet duhet të jenë transparente për shfrytëzimin dhe fushëveprimin e teknikave dhe kompetencat e përgjimit të komunikimeve. Ato duhet të publikojnë, së paku, informata të grumbulluara për numrin e kërkesave të miratuara dhe të refuzuara, një ndarje të kërkesave sipas ofruesit të shërbimit dhe llojit e qëllimit të hetimit. Shtetet duhet t’u ofrojnë individëve informata të mjaftueshme për t’u mundësuar atyre që të kuptojnë në plotëni fushëveprimin, natyrën dhe zbatimin e ligjeve të cilat lejojnë përgjimin e komunikimeve. Shtetet duhet t’u mundësojnë ofruesve të shërbimeve të publikojnë procedurat të cilat ata i aplikojnë kur përballen me përgjimin e komunikimeve të shtetit, t’u binden atyre procedurave dhe t’i publikojnë regjistrat e përgjimit të komunikimeve të shtetit.

Mbikëqyrja publike

Shtetet duhet të krijojnë mekanizma të pavarur të mbikëqyrjes për të siguruar transparencë dhe llogaridhënie të përgjimit të komunikimeve.² Mekanizmat e mbikëqyrjes duhet të gëzojnë autoritetin t’i qasen të gjitha informatave potencialisht relevante për veprimet e shtetit, përfshirë edhe, aty ku është e përshtatshme, t’i qasen informatave sekrete apo të klasifikuara; të vlerësojnë nëse shteti është duke bërë shfrytëzim legjitim të mundësive të tij të ligjshme; të vlerësojë nëse shteti ka publikuar informata për shfrytëzimin dhe fushëveprimin e teknikave dhe funksioneve të përgjimit të komunikimeve në mënyrë transparente dhe të saktë; dhe të publikojë raporte periodike dhe informata tjera relevante për përgjimin e komunikimeve. Mekanizmat e pavarur të mbikëqyrjes duhet të krijohen veç çfarëdo mbikëqyrjeje veçmë të ofruar nëpërmjet ndonjë dege tjetër të qeverisë.

Integriteti i komunikimeve dhe sistemet

Për të siguruar integritetin, sigurinë dhe privatësinë e sistemeve të komunikimit dhe në njohje të faktit se komprometimi i sigurisë për qëllime të shtetit pothuajse çdoherë komprometon sigurinë më përgjithësisht, shteti nuk duhet të detyrojë ofruesit e shërbimeve apo shitësit e harduerit ose softuerit të krijojnë mundësi përgjimi apo mbikëqyrjeje në sistemet e tyre, apo të mbledhin ose ruajnë informata të veçanta kryekëput për qëllime përgjimi të shtetit. Ruajtja apo mbledhja a priori nuk duhet të kërkohet asnjëherë nga ofruesit e shërbimeve. Individët kanë të drejtë ta shprehin veten në mënyrë anonime; prandaj shtetet duhet të përmbahen nga detyrimi i identifikimit të shfrytëzuesve si një parakusht për ofrimin e shërbimit.³

Mbrojtje për bashkëpunimin ndërkombëtar

Në përgjigje për ndryshimet në rrjedhën e informatave dhe në teknologjitë e komunikimit dhe shërbimeve, shtetet mund të kenë nevojë të kërkojnë ndihmë nga një ofrues i jashtëm i shërbimeve. Rrjedhimisht, traktatet e ndihmës së dyanshme ligjore (TNDL-të) dhe marrëveshjet tjera të lidhura nga shtetet duhet të sigurojnë që, aty ku ligjet e më shumë se një shteti mund të zbatohen për përgjimin e komunikimeve, të zbatohet standardi në dispozicion me nivel më të lartë të mbrojtjes për individët. Në rastet kur shtetet kërkojnë ndihmë për qëllime të zbatimit të ligjit, parimi i kriminalitetit të dyfishtë duhet të zbatohet. Shtetet mund të mos përdorin proceset e ndihmës së dyanshme ligjore dhe kërkesat e huaja për informata të mbrojtura për të shmangur kufizimet ligjore vendore për përgjimin e komunikimeve. Proceset e ndihmës së dyanshme ligjore dhe marrëveshjet tjera duhet të dokumentohen qartazi, të janë në dispozicion publik dhe të janë lëndë e garancive të paanësisë procedurale.

Mbrojtje nga qasja e paligjshme

Shtetet duhet të miratojnë legjislacion i cili kriminalizon përgjimin e paligjshëm të komunikimeve nga akterët publik apo privat. Ligji duhet të ofrojë dënime të mjaftueshme dhe domethënëse civile dhe kriminale, mbrojtje për denoncuesit dhe rrugë për korrigjim nga individët e prekur. Ligjet duhet të përcaktojnë se çfarëdo informatash të siguruara në një mënyrë që nuk është në pajtueshmëri me këto parime janë të papranueshme si dëshmi në çfarëdo procedimesh, si çfarëdo dëshmish me prejardhje nga informatat e tilla. Shtetet po ashtu duhet të miratojnë ligje me kusht që, pasi që materiali i siguruar nëpërmjet përgjimit të komunikimeve të jetë shfrytëzuar për qëllimin për të cilin ai është dhënë, materiali duhet të shkatërrohet apo t’i kthehet individit.

---

1. Shprehja “proces i duhur” mund të përdoret në këmbim me “paanësinë procedurale” dhe “drejtësi e natyrshme” dhe është e artikuluar mirë në Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut Neni 6(1) dhe Neni 8 i Konventës Amerikane për të Drejtat e Njeriut. ↩︎

2. Komisionari i Britanisë së Madhe për Përgjim të Komunikimeve është një shembull i një mekanizmi të tillë të pavarur të mbikëqyrjes. KPK publikon një raport i cili përfshin disa të dhëna të grumbulluara, por nuk ofron të dhëna të mjaftueshme për të shqyrtuar llojet e kërkesave, shkallën e secilës kërkese për qasje, qëllimin e kërkesave dhe shqyrtimin që u bëhet atyre. Shih  http://www.intelligencecommissioners.com/sections.asp?sectionID=2&type=top. ↩︎

3. Raport i Raportuesit Special të OKB-së për promovimin dhe mbrojtjen e të drejtës së lirisë së mendimit dhe shprehjes, Frank La Rue, 16 maj 2011, A/HRC/17/27, para 84. ↩︎